Η καταλανική κουλτούρα γοητεύεται από τον ποιητή Καβάφη

 

ΠΡΩΤΗ ΠΛΗΡΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΑΝΤΩΝ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ ΣΤΑ ΚΑΤΑΛΑΝΙΚΑ ΑΠΟ ΤΟΝ EUSEBI AYENSA

Ο ελληνιστής EusebiAyensa εκδίδει τα «Άπαντα» του νεοέλληνα ποιητή Καβάφη, συγγραφέα με αξιοσημείωτη επιρροή στην Καταλονία.

Του Joan Safont Plumed για το VilaWeb.cat

Μετάφραση, Γιάννης Κολιαβάς

    

Δεν θα μπορούσε ο νεοέλληνας ποιητής -ή Έλληνας, όπως θέλει να αυτοπροσδιορίζεται- Κωνσταντίνος Πέτρου Καβάφης, που πέθανε στην Αλεξάνδρεια το 1933, να φανταστεί ότι ένα από τα ποίημά του, η «Ιθάκη», θα γινόταν χάρη στον τραγουδιστή – και σήμερα πρόεδρο της Καταλανικής Εθνοσυνέλευσης – Lluís Llach, μυθική μεταφορά της εθνικής απελευθέρωσης της Καταλονίας. Είναι σαφές ότι ο Llach γαλβάνισε το ποίημα με τους ανέμους της ελπίδας το 1975 - προσθέτοντας πολύ πιο πολιτικοποιημένες στροφές και, περιέργως, αλλάζοντας τον τονισμό  του ονόματος του νησιού - από μερικούς στίχους του παλιού ποιητή που έχουν εμπνεύσει αρκετούς μουσικούς, από τον Ιταλό LucioDallaως τον Βάσκο FerminMuguruza, περνώντας από τον ΑνδαλουσιανούςNiñosMutantes. Ήταν όμως ένας ιδιόρρυθμος επαναστάτης ποδοσφαιριστής, ο OleguerPresas, που το πέταξε στη γιορτή του πρωταθλήματος, που κέρδισε η ποδοσφαιρική ομάδα της Barcelona το 2006. Ένας ασυνήθιστος εορτασμός. 

       

 Εν μέσω αδέξιων και κλισέ λόγων, η ποίηση. Η ποίηση του Καβάφη, του Llach ή τουMuguruza, που η φράση τους φαίνεται να είναι αυτή που χρησιμοποίησε ο παίκτης της Sabadell: «Ναι, ακόμα κι αν μας λένε ονειροπόλους, συνεχίζουμε να βαδίζουμε προς την ουτοπία. Συνεχίζουμε να προχωράμε προς την Ιθάκη». Γεγονός είναι ότι η διαδικασία της ανεξαρτησίας υιοθέτησε αυτή την κραυγή ως δική της, στους λυρικούς καιρούς των ναυτικών μεταφορών. Ο ίδιος ο Καβάφης είχε ξεκαθαρίσει το νόημα σε κάποια κείμενα. Σε συνέντευξή του είπε: «Το νόημα αυτού του ποιήματος είναι απλό και ξεκάθαρο: ο άνθρωπος στη ζωή του, ενώ επιδιώκει έναν στόχο (Ιθάκη), πετυχαίνει εμπειρίες, γνώσεις και, συχνά, αγαθά ανώτερα αυτού του στόχου. Μερικές φορές αυτή την Ιθάκη, όταν φτάνει στο τέλος των προσπαθειών του, τη βρίσκει φτωχή, κατώτερη από ό,τι περίμενε, αλλά παρόλα αυτά, η Ιθάκη δεν τον έχει εξαπατήσει γιατί «ξέρει πώς θα τα κατάφερε, με τόση πείρα, / θα έχει καταλάβει τι σημαίνει η Ιθάκη». Και, πρόσθεσε: «Δεν περιορίζεται στην τέχνη, αλλά σε οποιονδήποτε στόχο προτείνουμε: να ξεκινήσουμε την πολιτική, στον κόσμο της επιστήμης, να ξεκινήσουμε την τέχνη και να το κάνουμε ευγενικά, κοινωνικά, να την ξεκινήσουμε με ευγενή τρόπο, κυριολεκτικά και ηθικά. Είναι η εμπειρία που αποκτάς στην πορεία, οι ελπίδες που τρέφεις, οι ευτυχισμένες μερικές επιτυχίες, οι ευχάριστες ώρες απολαμβάνοντας τη δόξα της επιτυχίας, το γεγονός να κοιτάς ψηλά σε μακρινά ορόσημα. Η Ιθάκη δεν είναι απαραίτητα κακή, αλλά είναι φτωχή σε σύγκριση με αυτό που φανταζόσουν».

Ο πρωτοπόρος, ο Riba

    Μπόρεσα να διαβάσω αυτές τις εξηγήσεις του ποιήματος στην πρόσφατη πλήρη μετάφραση της ποίησης του Καβάφη από τον ελληνιστή EusebiAyensa, ένα λογοτεχνικό μνημείο στο οποίο ήθελα να αναφερθώ εδώ και καιρό σε αυτό το Mirador. Η δημοσίευση σε δύο τόμους των Απάντων της καβαφικής ποίησης (εκδόσειςFlâneur) θα ήταν από μόνη της είδηση, γιατί για πρώτη φορά όλα τα αρχειακά υλικά και η πιο ενημερωμένη βιβλιογραφία του ποιητή, που πέθανε πριν από ενενήντα χρόνια, είναι που ελήφθη υπόψη, του οποίου το αρχείο φυλασσόταν με ζήλο και καχυποψία. Αλλά, επιπλέον, το έργο ζωής του καθηγητή Ayensaενσωματώνεται σε μια παράδοση εκτίμησης, αγάπης και θαυμασμού για τον ποιητή από την Αλεξάνδρεια, μια παράδοση που μετρά ήδη περισσότερα από εξήντα χρόνια. Ξεκίνησε από τον πιο Έλληνα σύγχρονο άνθρωπο των γραμμάτων μας, τον CarlesRiba, με μια μετάφραση που εκδόθηκε μεταθανάτια, το 1962, και που ο ίδιος ο Ayensa αναδημοσίευσε και μελέτησε δαψιλώς.  

       Το ενδιαφέρον του Ribaγια τη νεοελληνική ποίηση, ο οποίος το 1927 είχε επισκεφθεί το Βασίλειον της Ελλάδος με τη σύζυγό του, ClementinaArderiu, άργησε και γνώρισε τον Καβάφηχάρη στην Ελληνίδα ΙσπανίστριαΙουλία Ιατρίδη, η οποία του έδωσε το πρωτότυπο κείμενο στα νέα ελληνικά, και η οποία τον ενθάρρυνε να μεταφράσει τον Καβάφη, παρουσιάζοντας τα εξήντα έξι κανονικά ποιήματα. Είναι ευρέως γνωστό, και ο Ayensa το θυμάται, ότι ο Ribaάμβλυνε όποτε ήταν δυνατόν τον ερωτισμό των ποιημάτων και ακόμη και το πιο ανοιχτά ομοφυλοφιλικό νόημα. Επέμεινε ο JoanTriadú, ο επιμελητής αυτού του τόμου - με σχέδια του JosepMariaSubirachs - όταν διαβεβαίωνε: «Στην επιλογή των ποιημάτων ο μεταφραστής πίστευε ότι οφειλόταν τόσο στα γούστα του σημερινού αναγνώστη όσο και στις συγγένειές του», και πρόσθεσε -εκκλησιαστικά ηθικολογώντας-: «Εσκεμμένα απέρριψα εκείνες τις περιοχές του ερωτικού κόσμου του Καβάφη που θα μπορούσαν να γίνουν δεκτές μόνο με έντονη βία μεταξύ μας».

     Στο ενδιαφέρον του Ribao συνάδελφος και θαυμαστής του GabrielFerrater έπαιξε επίσης ρόλο. «Ήμουν εγώ που, πρέπει να ήταν πριν από επτά ή έξι χρόνια, ενημέρωσα τον Ribaγια τις μεταφράσεις του Καβάφη που είχε δημοσιεύσει η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ στα περιοδικά Mesuresκαι Fontaine (τότε δεν είχε ακόμη εκδοθεί ολόκληρος ο τόμος). Ο Riba είχε το πρωτότυπο κείμενο, αλλά, πριν καταλάβει αν θα τον ενδιέφερε, και δεν καταλάβαινε λίγα από τα νέα ελληνικά, δεν είχε βάλει σκοπό να το αποκρυπτογραφήσει. Ενθουσιάστηκε αμέσως, και άρχισε να μελετά τη γλώσσα», έγραψε στη Serrad'Or. Ωστόσο, ο Ferrater θα επηρέαζε ακόμη περισσότερο, χάρη σε αυτή τη γαλλική εκδοχή που είχε φέρει όταν επέστρεψε από τη γαλλική εξορία, στην ανάγνωση που έκανε ο μικρότερος αδελφός του, Joan, ο οποίος στην εκδοχή του Lespoesies de C. P. Cavafis, γράφει: «Ήταν, επομένως, με αυτά τα συνολικά είκοσι πέντε έργα του που σύντομα μπόρεσα να πάρω μια αρκετά επαρκή ιδέα για το είδος του ποιητή που ήταν ο Καβάφης και επίσης, φυσικά, του τεράστιου ενδιαφέροντός του, εξαιρετικός από πολλές απόψεις, και περισσότερο τότε παρά τώρα στο βαθμό που ήταν ήδη δυνατό, για να το πούμε με τα λόγια του Riba, «να δούμε νικημένο με τον ελληνικό τρόπο, με τη δύναμη της ζωτικότητας, μια ζωτικότητα που γίνεται θηριώδης, και τη δύναμη του φωτός, ένα αγνό φως που δεν παραδέχεται την εξαπάτηση, τον μοντερνισμό και το συναισθηματικό του μπιχλιμπίδι». Όπως και να έχει, ο JoanFerraté κατέληξε να μεταφράζει τα κανονικά ποιήματα και δεκατρία από αυτά που είχαν απομείνει στο αρχείο του ποιητή, με την κατηγορία «αποκλειστικά». 

Μια μακρά γενεαλογία Καβαφικών

        Στο μεταξύ, είχε συνεχίσει το έργο του Riba, σε ό,τι δεν είχε δει αυτός στην καρδιά της μετάφρασής του, μια από τις πιο συναρπαστικές πολιτιστικές προσωπικότητες, ο καθηγητής EudaldSolà, λόγιος ειδικός στη βυζαντινή και νεοελληνική λογοτεχνία και πολιτισμό και επίσης γνωστός με το ψευδώνυμοAlexis E. Solà. Συνένοχος του SalvadorEspriu, πρώην επικεφαλής της υπηρεσίας Πολιτιστικών Σχέσεων της Generalitat, έγινε πρόξενος της Κύπρου και θα σημάδευε μαθητές και φίλους. Μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο που έγραψε η πολύπαθη CarmeJunyent ή, λοιπόν, να πάτε κατευθείαν στο "EnsveiemaFolegandros", (τα λέμε στη Φολέγανδρο) του φίλου της Llach:

«Τα χαρτιά θα έχουν μείνει ανοιχτά

πάνω στο τραπέζι που ίσως

σε περιμένει ακόμα σε μια αβέβαιη επιστροφή.

O παλιός Καβάφης και επίσης

ο Ποιητής σου που στο Αλγκέρο

μας συγκίνησε πέρα ​​από την καρδιά μας».

    Επίσης στον Solà, η Joan Margarit του αφιέρωσε το Conversaa Alexandria, εγγεγραμμένο σε μια Καβαφική γενεαλογία που περιλαμβάνει περισσότερους μεταφραστές, όπως ο Antoni Avelllà και ο Bartomeu Garcés. Μουσικοί, όπως ο Llach που αναφέραμε στην αρχή - που μελοποίησε το "Elvell" (ο γέρος) - ή τη Marina Rossell, ποιητές όπως οι Feliu Formosa, Narcís Comadira, Francesc Parcerisas, Manuel Forcano, Enric Sòria και Jordi Julià και ο Ferrater, φυσικά. Όσον αφορά την αφήγηση, η Maria ÀngelsAnglada αφιέρωσε σε αυτήν τον μεταθανάτιο τόμο διηγημάτων της Nitde 1911(νύχτα του 1911) και, στα ισπανικά, ο Terenci Moix χρησιμοποίησε έναν από τους στίχους για τον τίτλο του μυθιστορήματός του Nodigasquefueunsueño (μην πεις ότι ήταν όνειρο), με τον οποίο κέρδισε το βραβείο Planeta. Είναι το «El DéuabandonaAntoni» (Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον), προσωπικά το αγαπημένο μου από όλα όσα έγραψε ο  Αλεξανδρινός ποιητής, αυτός που ο JosepPla τον αποκάλεσε «ειδωλολατρικό, ανεστραμμένο, πατριώτη, ελεγειακό, λιμπιντινικό και πολυθεϊστικό νεοέλληνα ποιητή της σύγχρονης Ελλάδας, που έζησε σχεδόν όλη του τη ζωή στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου».

https://www.vilaweb.cat/noticies/la-cultura-catalana-seduida-pel-poeta-kavafis/