Παρασκευή 31 Δεκεμβρίου 2021

ΦΡΗΝΤΡΙΧ ΧΑΙΛΝΤΕΡΛΙΝ: Μια εξαίρετη μετάφραση ποιημάτων του Μοναδικού Ελληνολάτρη, απ’ τον Θανάση Λάμπρου

Θρεμμένος με την Ποίηση ο λαός μας, ενισχυόταν πνευματικά και ψυχικά απ’ τη μελέτη όχι μόνο της Ελληνικής, αλλά και των δυτικοευρωπαίων, κυρίως, των οποίων με επίμονες και φιλότιμες προσπάθειες μεταφράζονταν έργα εμπλουτίζοντας την εγχώρια δημιουργία. Ωφέλειες κι επηρεασμοί πολλαπλασιάζονταν απ’ τη γνωριμία κι επαφή με ποιητές που τα έντονα χαρακτηριστικά της γραφής τους, με μέτρο και οδηγό την Αρχαία Ελλάδα, εποχής νεοκλασικισμού, αρχαιολατρίας κι ελληνολατρίας, συγκινούσαν ασκώντας σημαντική πνευματική, αισθητική και ηθική επίδραση. Δύσκολο κι όχι μηχανικό το έργο της μετάφρασης, απαιτούσε και πάντοτε θα απαιτεί ιδιαίτερο εξοπλισμό και συνθετικές ικανότητες.  Διακεκριμένη τέτοια η περίπτωση του Φρήντριχ Χαίλντερλιν, του μεγαλύτερου, όπως αναγνωρίζεται σήμερα, Γερμανού λυρικού ποιητή και λάτρη της Ελλάδας. Και πρόκειται για ποίηση δύσκολη, αινιγματική, ερμητική.

Γεννημένος στο Λάουφεν, στις όχθες του ποταμού Νέκαρ το 1770 στην περιοχή της Σουαβίας στη Νότια Γερμανία, κοντά στη Στουτγάρδη, έχασε νωρίς τον πατέρα του και λίγα χρόνια αργότερα και τον πατριό του. Συμβάντα με ανεξίτηλες μνήμες. Η μητέρα του, κόρη προτεστάντη ιερέα,  τον προόριζε για το ιερατικό λειτούργημα. Σπούδασε Θεολογία στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν και σχετίστηκε φιλικά με τους φιλοσόφους Έγελο και Σέλλινγκ. Τα χρόνια των εκεί σπουδών του, απ’ το συμφοιτητή του Νόιφερ, που η μητέρα του ήταν ελληνικής καταγωγής, πληροφορήθηκε το δράμα της υπόδουλης Ελλάδας. Έγινε γρήγορα φιλέλληνας πριν τον φιλελληνισμό, ο πρώτος Ευρωπαίος συγγραφέας που σχεδόν 25 χρόνια πριν το ξέσπασμα τής Ελληνικής Επανάστασηςτάχθηκε με τον «Υπερίωνα» θαρραλέα υπέρ των Ελλήνων, υποστηρίζοντας το ελληνικό ζήτημα και τη δίκαιη απαίτηση της ελληνικής ανεξαρτησίας. Το 1793 γνωρίστηκε με τον Σίλλερ, που μεσολάβησε να προσληφθεί οικοδιδάσκαλος. Στις 30 Δεκεμβρίου 1795 γνώρισε τη Σουζέττε Γκόνταρντ (Susette Gontard) και την ερωτεύτηκε παράφορα.

 Το 1797 κυκλοφορεί ο 1ος τόμος του επιστολικού μυθιστορήματος ‘‘Υπερίων ή ο ερημίτης στην Ελλάδα’’ και δυο χρόνια αργότερα ο 2ος. Με τις μεταφράσεις των τραγωδιών του Σοφοκλέους Αντιγόνη και Οιδίπους τύραννος, είναι τα μοναδικά έργα του που είδε τυπωμένα.Ερημίτης, κατά τον υπότιτλο, υπήρξε σε όλη τη ζωή του, τραβώντας το δικό του δρόμο, αδιαφορώντας για αναγνώριση κι επιτυχία«Το λειτούργημα του ποιητή» είναι ο τίτλος ενός από τα σπουδαιότερα ποιήματά του. Η ποίηση γιαυτόν είναι λειτουργία, διακονία, θυσιαστική προσφορά, αυτοθυσία. Ο ξαφνικός θάνατός της Σουζέττε σήμανε την αρχή της ψυχικής του κατάρρευσης. Από τα μέσα του 1802 εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια διανοητικής διαταραχής. Οδηγήθηκε λίγα χρόνια αργότερα, σε Κλινική του Τύμπινγκεν παραμένοντας σχεδόν έναν χρόνο. Βασανιζόμενος στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του απ’ τη νόσο, υπέφερε από μεγάλη μοναξιά, και συχνά περνούσε τον χρόνο του παίζοντας πιάνο, ζωγραφίζοντας, διαβάζοντας και γράφοντας, ενώ πραγματοποιούσε και ταξίδια όποτε του δινόταν η ευκαιρία. Το  1807 ένας ξυλουργός (ο Έρνστ Τσίμμερ), που θαύμαζε τον Υπερίωνα, προτείνει στον διευθυντή της κλινικής να πάρει τον ποιητή στο σπίτι του. Έτσι στη φιλόξενη οικία του ξυλουργού, πάνω στη δεξιά όχθη του ποταμού Νέκαρ, εγκαταστάθηκε ο ποιητής κι έζησε μέχρι τον θάνατό του (7 Ιουνίου 1843).

Με τη ζέση της φλογερής καρδιάς του ύμνησε την ωραιότητα και την ιερότητα τής Ζωής και του Κόσμου, τη θεϊκά όμορφη Φύση, τη Γυναίκα, την Ελευθερία, την Καλοσύνη, τη Δικαιοσύνη, την Αλήθεια, το Πνεύμα, την Ελλάδα ως την κατοικία όλων των Ουρανίων. Η ρηξικέλευθη ποίησή του που τη διαπνέει σεμνότητα, βαθύτητα, ευγένεια, σοβαρότητα, παιδεία, σαν άνθος τρυφερή,χρειάστηκε πάνω από εκατό χρόνια για να δημοσιευθεί και να αρχίσει να γίνεται αντιληπτή η απώτερη αξία της. Ο Χαίλντερλιν ανακαλύπτεται ακόμα. Ευτυχία για το ελληνικό κοινό αποτελεί η παρουσιαζόμενη μετάφραση - δίγλωσση έκδοση. Έχουν συγκεντρωθεί τα γνωστότερα και σπουδαιότερα ποιήματα από όλες τις δημιουργικές περιόδους του ποιητή, από τα νεανικά ποιήματα μέχρι τα ποιήματα των τελευταίων χρόνων της ζωής του. Πολλά από τα ποιήματα, όπως και τα αποσπάσματα απ’ την εποχή της νόσου, μεταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Επιστολές του ποιητή, σχόλια, πραγματολογικά στοιχεία και σημειώσεις, ζητούν να αναδείξουν τη σπουδαιότητα και τη διαχρονικότητα του ποιητικού έργου του.

Το σπουδαίο αυτό έργον, επωμίστηκε ο εκλεκτός φίλος κι υποστηρικτήςδωρητής της Βιβλιοθήκης μας, ο Θανάσης Λάμπρου. Γεννήθηκε το 1962 στην Λαμία. Είναι πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ. Συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία, στο Πανεπιστήμιο της πόλης Φράιμπουργκ (Freiburg i. Br.), όπου σπούδασε από την αρχή φιλοσοφία, κλασική φιλολογία και ιστορία της τέχνης. Το 1991 έλαβε το πτυχίο (Μagister Αrtium) της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ και στη συνέχεια, ως υπότροφος γερμανικού Ιδρύματος, εκπόνησε διδακτορική διατριβή στον τομέα της Φιλοσοφίας και ανακηρύχθηκε το 1994 Διδάκτωρ Φιλοσοφίας (Ph.D.) του ιδίου Πανεπιστημίου. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 δημοσιεύτηκαν, σε ελληνικά και ξένα λογοτεχνικά περιοδικά, πρωτότυπα κείμενα και μεταφράσεις του, ενώ τη διετία 1998-2000 δίδαξε Θεωρία και Πράξη της Μετάφρασης στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών. Δημοσίευσε το πρώτο του ποιητικό βιβλίο "Περισυλλογή" το 1992. Ακολούθησαν τα ποιητικά βιβλία: "Τρίπτυχο" (1995), "Ανεπιστρεπτί" (2000), "Λαβύρινθος" (2004), "Μελέτη θανάτου" (2012), "Μονοπάτια" (2017), η μελέτη "Κάτω απ΄τον ανοιχτό ουρανό" (2014), με θέμα τον Φάουστ του Γκαίτε και το πεζογράφημα "Φωτεινό κέντρο" (2019). Μετέφρασε επίσης σημαντικά έργα της ευρωπαϊκής γραμματείας όπως: Αρθούρος Ρεμπώ, "Μία εποχή στην κόλαση" (1996), "Σίλλερ-Γκαίτε: Αλληλογραφία" (2001), Φρήντριχ Χαίλντερλιν, "Ύμνοι, ελεγεία και αποσπάσματα" (2006, Βραβείο Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας). Κυρίως κλασικά κείμενα της γερμανόφωνης γραμματείαςοιήματα του Άγγελου Σιλέσιου, του Ρίλκε, του Γκέοργκ Τράκλ, κ.ά.). Για τη μετάφραση στον "Αστρονόμο" του Ντουρς Γκρυνμπάιν (2012) τιμήθηκε με το Ελληνο-Γερμανικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης.

Η σεμνότητα, η αθόρυβη και συστηματική ποιητική του εργασία, η βαθειά αγωνία του για τη γενικώτερη υποβάθμιση αξιών,της ποιότητας ζωής των ημερών μας και της συλλογικής μας πορείας, κερδίζουν τον άνθρωπο που τον γνωρίζει και συνομιλεί μαζί του, απ’ την πρώτη στιγμή. Με ιδιαίτερη τιμή περιμένομε να επιτρέψουν οι συνθήκες, αυτό το έργο του και συνολικώτερα την πνευματική προσφορά του να παρουσιάσομε στην Άμφισσα. Η δίγλωσση έκδοση (γερμανικά και ελληνικά) των Ποιημάτων του Φρήντριχ Χαίλντερλιν, κυκλοφορεί σε μετάφραση και με σχόλια του Θανάση Λάμπρου, από τις Εκδόσεις Αρμός (σελ.: 568).