ΣΟΦΟΚΛΗΣ
ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΕΝΤΑΓΙΟΙ ΙΣΤΟΡΙΑ &
Από
τις αειθαλείς φιλοπάτριδες παρακαταθήκες των Δημητριέων προεπαναστατικά,
έρχεται αντίλαλος η πιο πάνω επίπονη και λαμπρή στο αποτέλεσμά της έρευνα-μελέτη-βιβλίο.
Και στο βάθος της αποκαλύπτεται μια φιλία-αφορμή της, που ο συγγραφέας εύσχημα
φανερώνει. Στην αθηναϊκή πιάτσα των
τυπογραφικών, εμπορικών δραστηριοτήτων του ύστερου 20ού αι. και για
ένα συγκεκριμένο χώρο, είναι εξέχουσα και αξιοζήλευτη για την πληθώρα και τη
βαρύτητα των εκδόσεων, η «διαδρομή» του Κώστα Ευθυμίου Σανιδά. Του πενταγιώτη
τυπογράφου βιβλίων, επετηρίδων, περιοδικών, ημερολογίων, εφημερίδων και κάθε
λογής εντύπων. Μη αποκοπτόμενος ποτέ από τις ρίζες του, ο πολιός μπαρμπαΝίκος
καλεί κόσμο επί τόσα χρόνια τώρα στο χωριό του, όπως γίνεται σε όλη την Ελλάδα
κάθε καλοκαίρι, φιλοξενεί και προσφέρει βήμα μέσα από προσεγμένες πολιτιστικές
εκδηλώσεις, σε φίλους επιλεγμένους, να μεταγγίσουν ιδέες, εμπειρίες, απόψεις
και προβληματισμούς σε επιστρέφοντες, κατιόντες τους και παρεπιδημούντες.
Ανάμεσα
στους πιο εκλεκτούς αυτούς φίλους, ο Σοφοκλής Γ. Δημητρακόπουλος, θεολόγος και
φιλόλογος από τα Μάραθα της επίσης ορεινής και φτωχής Αρκαδίας, με θαυμαστή
πολύχρονη διαδρομή στη δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ασύλληπτα μεγάλη σε
όγκο και ποιότητα συγγραφή, (προσωπικά επιλέγουμε να αναφέρουμε την ενασχόλησή
του με τον Άγ. Νεκτάριο και το έργο του) και άγνωστη στους πολλούς κοινωνική
προσφορά, με μόνιμα χαρακτηριστικά τη σεμνότητα και την ανιδιοτέλεια,
(ενδεικτικά μόνο, στην Εταιρεία Πελοποννησιακών Σπουδών). Αυτόν επέλεξε ο Ν.
Σανιδάς και του έλαχε ο κλήρος της
συγγραφής της ιστορίας των Πενταγιών Φωκίδος. Και ο Σ. Δημητρακόπουλος, από
χρόνια εξοικειωμένος με την εξονυχιστική και σε βάθος έρευνα, τον εντοπισμό,
την ανάδυση και αξιοποίηση τεκμηρίων-στοιχείων, ανταποκρίθηκε συγκινητικά και
με μεγάλη επιτυχία. Μεθοδικά και με άνεση έψαξε, συγκέντρωσε μέχρις εξαντλήσεως των στοιχείων το υλικό
του, επεξεργάστηκε και το συνέθεσε προγραμματικά σε ένα τόμο, που, όταν ήρθε το
πλήρωμα του χρόνου (δηλ. φέτος), το εξέδωσε ο εμπνευστής του εγχειρήματος σε
ένα πολυτελή τόμο.
Το
πρώτο μέρος του βιβλίου είναι η Ιστορία των Πενταγιών του Σ. Δημητρακόπουλου
εκτάσεως 320 σελίδων, κατανεμειμένη σε 14 κεφάλαια. Απ’ το σύντομο πρόλογο, ο
συγγραφέας επισημαίνει «ότι όποιος
λησμονεί τις ρίζες του, είναι σαν να ξεχνάει τον πατέρα του, τη μάνα του, την
ανθρωπιά του» (σ.10). Με παραγωγική ανάπτυξη, μας εισάγει σύντομα στην
ιστορία της επαρχίας Δωρίδας, όπου ανήκει το χωριό Πενταγιοί, το γεωγραφικό
χώρο με το ιδιαίτερα φυσικό κάλλος, Βαρδούσια, Γκιώνα, ποτάμια, χειμάρρους,
βλάστηση ως τις παραλίες του Κορινθιακού. Ακολουθούν σύντομα ιστορικά στοιχεία
της περιοχής, απ’ την αρχαιότητα ώς σήμερα.
Στο
Α΄ Κεφάλαιο και για τη σκιαγράφηση του τοπίου με τις εξαίσιες φυσικές ομορφιές
του χωριού, ο συγγραφέας ανατρέχει στα όσα έγραψε γι’ αυτό η βασίλισσα Αμαλία
(1847) και ο Φώτος Γιοφύλλης (1936). Στο Β΄ Κεφάλαιο, για την ίδρυση του χωριού
και το όνομά του, παρατίθενται οι τέσσερις σχετικές απόψεις. Ως επικρατέστερη
προκρίνεται είτε τα 5 αδέρφια - 5 γιοι κάποιου Καμπέρη, που εγκαταστάθηκαν στον
τόπο, είτε οι 5 άγιοι, 5 εκκλησίες του χωριού, για να προστατεύεται και να έχει
τη θεία βοήθεια. Τα κεφάλαια Γ΄ και Δ΄ αφιερώνονται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
και την Επανάσταση του 21, με συνοπτική καταγραφή γεγονότων και
εμπεριστατωμένου καταλόγου 115 πενταγιωτών αγωνιστών. Ενδιαφέροντα δημογραφικά
και λοιπά πολιτικά, διοικητικής φύσεως στοιχεία περιέχονται στο 5ο
Κεφάλαιο «Από την Απελευθέρωση ως σήμερα». Ακολουθεί το Κεφάλαιο ΣΤ΄ για τις
οικογένειες του χωριού, με αλφαβητική καταγραφή των σογιών και παράθεση του
μητρώου αρρένων των ετών 1833 έως 1968. Με ευρύτερου ενδιαφέροντος στοιχεία
συντίθενται τα « εκκλησιαστικά του χωριού»- Κεφ. Ζ΄, όπου περιλαμβάνονται οι 22
γνωστοί εφημέριοι, 6 πενταγιώτες μοναχοί και το καθολικό (Παμ.Ταξιάρχες) και
άλλες 13 εκκλησιές.
Με
αφορμή τη θρησκευτική κατάσταση των κατοίκων, θίγεται το πολύ σοβαρό και με
διεθνείς διαστάσεις για το 19ο αι. θέμα της ληστείας, που ανθούσε
και στην περιοχή, με παράθεση τεκμηρίων από δημοσιεύματα αθηναϊκών κυρίως
φύλλων. Πολύ σημαντικό είναι και το Κεφ. Η΄ για την παιδεία, με τους 9
υπηρετήσαντες στο χωριό κατά το 19ο αι. δασκάλους, τους 15 τον 20όν
αι. και αριθμητικό πίνακα μαθητών των ετών 1897-1977. Το 1937-38 φοιτούσαν 153
μαθητές, ενώ τα έτη 1960-62, 21 !
Σημαντικά στοιχεία συνεισφέρουν τα Κεφ.Θ΄και Ι΄ για τα καταγραφόμενα τοπωνύμια
και την προέλευσή τους, όπως και τις παραδόσεις του χωριού και την παραδοσιακή
αρχιτεκτονική των σπιτιών του. Στο ΙΑ΄ Κεφάλαιο ο συγγραφέας καταπιάνεται με τα
κοινωφελή έργα, κατανεμειμένα σε 10 υποενότητες. Το ΙΒ΄ Κεφ. αφιερώνεται στους
διακριθέντες πενταγιώτες, όπου στους 8 γνωστότερους από αυτούς, με βιογραφικά
τους στοιχεία συνοδευόμενους, γνωρίσαμε καλύτερα το Γεώργιο Θ. Κελεπούρη
(1887-1965), συγγραφέα της «Δόξας ματωμένης» και λυρικό ποιητή, φίλο
του Γ. Σκαρίμπα, που τα έργα του συγκινούν και σήμερα. Ονομαστικά παρατίθενται
κατανεμημένοι σε 15 κατηγορίες κι άλλοι επιφανείς πενταγιώτες. Ο συγγραφέας
αφιερώνει το ΙΓ΄ Κεφ. στην πιο διάσημη και χιλιοτραγουδισμένη κάτοικο του
χωριού, τη Μαρία Πενταγιώτισσα. Το έγκλημα, η δίκη, η μετέπειτα ζωή και ο
απόηχος του θρύλου της Μαρίας, με εντοπισμό και καταγραφή λογοτεχνικών,
θεατρικών και κινηματογραφικών έργων από το θρύλο της, συμπυκνώνουν πολύ
κατατοπιστικά και αναδεικνύουν την άγνωστη πια εν πολλοίς σήμερα αυτή ιστορία.
Στο τελευταίο, ΙΔ΄ Κεφ. γίνεται αναφορά στο Σύλλογο Πενταγιωτών (ιστορία και
δράση του).
Η
Ιστορία είναι γραμμένη σε πολυτονική γραφή. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου
παρατίθενται εκτενείς βιβλιογραφικά τεκμηριωτικές υποσημειώσεις και στις σελ. 283-315
έχει συγκεντρωθεί ένα παράρτημα κειμένων, πάλι για τη Μαρία Πενταγιώτισσα και
ένα δελτίο πληροφοριών λειτουργίας του σχολείου του χωριού, το 1977. Το
ειδυλλιακό χωριό των Πενταγιών, που δεν ξεφεύγει της μοίρας των υπολοίπων
χωριών της Δωρίδας, ευτύχησε να αποκτήσει μια Ιστορία γραμμένη από έναν έμπειρο
και ικανό συγγραφέα, φίλο του χωριού. Μακάρι η αποκάλυψη της ταυτότητας των
Πενταγιών μέσω της Ιστορίας τους, να συνοδευτεί και από μια ανοδική πορεία
ανάπτυξης στον διανυόμενο αιώνα, ώστε κάποτε να χρειαστεί ένας καινούριος
συγγραφέας για να γραφτεί ένας ανάλογης περιεκτικότητας 2ος τόμος!
Τις σελ.323-631 καταλαμβάνει το Λεύκωμα Πενταγιών, ένα απάνθισμα κειμένων και
φωτογραφιών απ’ την τριμηνιαία εφημερίδα «Πενταγιώτικοι στοχασμοί» του Συλλόγου
Πενταγιωτών, που επιμελήθηκε ο Κων/νος Ευθ. Σανιδάς. Πολλά και εδώ τα
αποθησαυρισμένα στοιχεία, φωτογραφία του συγγραφέα Σ. Δημητρακόπουλου στη
σ.426, το κάψιμο του Λιδωρικιού το 1944 (σ.544), για τον Άγ. Κοσμά τον Αιτωλό, από τα
θυρανοίξια ναού του στους Πενταγιούς το 2009 (σσ.594-600). Ο τόμος εκτυπώθηκε
σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων κι έχει στο οπισθόφυλλό του, ανάμεσα σε
υπέροχες φωτογραφίες, ένα ποίημα του Γ. Κελεπούρη (Γυρισμός).
Δ.Χ.Π.