"Εμπόριο", με το χέρι των Θεών: Mία εκπαιδευτική προσέγγιση του αρχαιολογικού χώρου του "Εμπορίου"

 

   εικ. 1

 

Πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στους αρχαιολόγους,

 που μας παρέχουν αυτό που χρειαζόμαστε:

την ψυχή της Καταλονίας

Enric Prat de la Riba, καταλανός πολιτικός (αρχές του 20^ου αιώνα)

 

    Το Εμπόριο (Empúries, στα καταλανικά), στη βόρεια Καταλονία, είναι η πιο δυτική αρχαία ελληνική αποικία που έχει εντοπισθεί και ανασκαφεί μέχρι στιγμής. Χρίστηκε στις αρχές του 6^ου αιώνα π.Χ. από Φωκαείς που είχαν εγκατασταθεί πριν στη Mασσαλία (τη σημερινή Marseille της Γαλλίας). Το όνομά της δηλώνει τη σημασία της εμπορικής δραστηριότητας που άσκησαν με τον ιβηρικό πληθυσμό της περιοχής εκείνοι οι άποικοι που έρχονταν από την άλλη άκρη της Μεσογείου (εικ. 1). Η πόλη κατοικήθηκε ασταμάτητα για εννέα συνεχείς αιώνες, τους τελευταίους πέντε των οποίων επίσης από τους Ρωμαίους, που αποβιβάστηκαν στις ακτές του Εμπορίου το 218 π.Χ., με σκοπό να διασπάσουν τις γραμμές τροφοδοσίας του στρατού του Αννίβα, που απειλούσε σοβαρά τη Ρώμη στο δεύτερο καρχηδονιακό πόλεμο. Με τα χρόνια, οι δύο εθνικότητες (Έλληνες και Ρωμαίοι) και ό,τι απέμεινε από τον ιβηρικό πληθυσμό αποτέλεσαν ένα ενιαίο πολιτειακό σώμα με το λατινικό όνομα Municipium Emporiae.   

    Το Εμπόριο όμως δεν είναι μόνο ένας αρχαιολογικός χώρος (με εξαιρετικά ευρήματα, όπως ένα άγαλμα του θεού Ασκληπιού του 2^ου αιώνα π.Χ. ή ένα λατινικό ψηφιδωτό με την αναπαράσταση της θυσίας της Ιφιγένειας, του 1^ου αιώνα π.Χ., εικ. 2-3), αλλά επίσης το σύμβολο των ελληνικών και λατινικών ριζών του ισπανικού και πιο συγκεκριμένα του καταλανικού πολιτισμού, η πόρτα εισόδου, δηλαδή, του ελληνο-ρωμαϊκού πολιτισμού στην Ιβηρική Χερσόνησο. Έτσι, όταν άρχισαν οι ανασκαφές στις αρχές του περασμένου αιώνα, η ανακάλυψη της αρχαίας πόλης έδωσε σάρκα και οστά στο λεγόμενο κίνημα του Νoucentisme, που αναζητούσε τη ψυχή της Καταλονίας στην ανατολική Μεσόγειο και πιο συγκεκριμένα στο ελληνικό και ρωμαϊκό παρελθόν της.

εικ. 3

εικ. 2

  

 Συνεπώς, αυτός ο αρχαιολογικός χώρος, που βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Καταλονίας, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από να σύνορα της Γαλλίας, δέχεται κάθε χρόνο χιλιάδες μαθητές, για τις ανάγκες των οποίων λειτουργεί το Εκπαιδευτικό Κέντρο Εμπορίου (Camp d’Aprenentatge Empúries), που υπάγεται στο Υπουργείο Παιδείας της Καταλανικής Κυβέρνησης (serveiseducatius.xtec.cat/cda-empuries/). Δεδομένου ότι η εμπειρία που έχουν οι καταλανοί μαθητές σε αρχαιολογικούς χώρους είναι πολύ περιορισμένη, από το Κέντρο μας ξεκινήσαμε εδώ και πέντε χρόνια ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα (σε συνεργασία με το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδος), σύμφωνα με το οποίο η αρχαία μυθολογία αποτελεί το νήμα που προσεγγίζει τους μαθητές μ’ ένα σίγουρα πιο ελκυστικό και ευχάριστο τρόπο σ’ έναν χώρο που δεν τους είναι οικείος στο βαθμό που θα έπρεπε. Το πρόγραμμα αυτό, που ολοκληρώνεται τώρα, έχει εξυπηρετήσει μέχρι σήμερα περισσότερους από 3000 μαθητές από 6 έως 16 ετών,  από καμία ογδονταριά σχολεία.

εικ. 4

εικ. 5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η προετοιμασία της ξενάγησης ξεκινά πολλές εβδομάδες πριν την άφιξη στο Εμπόριο, με την αποστολή στο κάθε σχολείο ενός πακέτου εκπαιδευτικού υλικού γύρω από τους μύθους που θα δουλέψουμε επί τόπου, ούτως ώστε οι μαθητές να είναι σε θέση να εκθέσουν μόνοι τους το μύθο που σχετίζεται με το εύρημα ή το μνημείο που βλέπουν, με τη βοήθεια συνήθως σχεδίων ή φωτογραφιών και κάτω από τη καθοδήγησή μας (εικ. 4-5). Ο αριθμός των μύθων που δουλεύουμε και η δυσκολία τους εξαρτώνται από το επίπεδο των μαθητών, και κυμαίνονται από τρεις για τις πιο μικρότερες τάξεις έως 10 για τις μεγαλύτερες, όπως δείχνουν οι εικόνες 6 και 7. Οι συσχετισμοί των μνημείων και των ευρημάτων με τους μύθους στη πιο ολοκληρωμένη μορφή είναι οι εξής:

 

εικ. 7

Εύρημα ή μνημείο	Μύθος
Βωμός	Προμηθέας
Νύχι Κέρβερου	Η αρπαγή της Περσεφώνης
Οβολός	Χάροντας
Μετόπη του ναού της Αρτέμιδος	Ακταίωνας
Δραχμή του Εμπορίου	Πήγασος
Κεφαλή σειρήνας	Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες
Κυκλώπειο τοίχο	Κύκλωπας Πολύφημος
Κεφαλή του Διονυσίου	Πενθέας
Ψηφιδωτό της θυσίας της Ιφιγένειας	Ιφιγένεια
Άγαλμα του Ασκληπιού	Ασκληπιός

 

Μετά από τη προετοιμασία και τη ξενάγηση, οι μαθητές δουλεύουν ξανά στο σχολείο τους τους μύθους που σχετίζονται με την ελληνική ή ρωμαϊκή πόλη του Εμπορίου, και το πρόγραμμα συνεχίζεται ώσπου στέλνουν στο κέντρο μας ένα δείγμα της δουλειάς τους, υπό τη μορφή συνήθως εκθέσεων, τοιχογραφιών ή Power-point, εικονογραφημένων με φωτογραφίες ή σχέδια των ίδιων των μαθητών, όπως αυτές που δείχνουν οι εικόνες 8-9.

 

εικ. 8

 

εικ. 9

Τέτοια προσέγγιση ενός αρχαιολογικού χώρου στην Ισπανία τουλάχιστον είναι πρωτοποριακή και σιγά-σιγά επεκτείνεται σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους ακόμα και σε μουσεία ζωγραφικής, και δείχνει μια ακόμα φορά τη σημασία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού για τη διαμόρφωση στης ιδέας της Ευρώπης. Αυτό ακριβώς εννοούσε η μεγάλη καταλανή συγγραφέας Caterina Albert (1869-1966) με το εξής ποίημα, με τίτλο Διαιώνιση, που συνοψίζει άριστα το πνεύμα που εμπνέει την εκπαιδευτική δραστηριότητα του κέντρου μας για να επαναφέρει τους αυριανούς πολίτες στις πιο βαθιές πολιτιστικές ρίζες του καταλανικού και εν γένει ισπανικού πολιτισμού:

 

 Από τα φωτεινά βάθη των χρόνων, των αιώνων,

οι υπόγειοι θησαυροί ανασταίνονται

και είναι οι παλιοί κανόνες

που θρέφουν τους καινούργιους.

 

Θα πέσουν από σήμερα οι μεταβατικές μορφές

και της αρχαίας ιστορίας οι μνήμες

πάνω στη χρυσή άμμο θα γραφτούν.

 

 

 

Eusebi Ayensa

Διευθυντής του Εκπαιδευτικού Κέντρου του Εμπορίου /

                                                                                                                  Camp d’Aprenentatge Empúrie